Erzurum evlerinin mimarisi tamamen iklime bağlı geleneksel yapı türlerinden oluşmaktadır. Şehir, ortalama 1850 metre yükseklikte yer alır ve dağlarla çevrili ovanın güney kesiminde yer alır. Erzurum evleri, şehrin zengin coğrafyası, tarihi ve kültürel çevresinin bir eseridir ve özellikle yaşam, iklim ve yapı malzemeleri evin tasarımını etkilemiştir.
Erzurum evleri, öncelikle Türk evlerinin mimarisine uyan ama kendine has özellikleri olan bir ev tipi olarak ortaya çıkmıştır. İki katlı bir evin birinci katı yaşamın ana alanıdır ve birinci katında kadınların yaşadığı ve yemek pişirdiği bir tandır evine açık bir kış odası vardır. Avlu ve tandır ile yeni bir plan türü oluşturulmuş ancak bu plan dışında Erzurum’daki ev, diğer bölgelerdeki Türk evi örneğinde olduğu gibi, yerleşim alanı ve dekorasyonda benzerlik göstermektedir.
Erzurum’un evlerinin çoğu savaşlar, yangınlar ve yeni yapılarla tahrip olmuş, bugün tarihi Erzurum evleri restore edilerek turizm için kullanılmıştır. Bakınca 1859 depreminden sonraki yıl inşa edildiğini görebilirsiniz. 1980’lerde 500’e ulaşan Erzurum’da ne yazık ki tarihi ev sayısı giderek azaldı, şimdi 100’e yaklaştı.
Genel olarak Doğu Anadolu’ya özgü yapı, Erzurum’da iki katlı, kalın duvarlı ahşap kirişli bir düzenleme göstermektedir. Kapalı veya açılmamış ahır, mutfak, avlu gibi unsurlar bakımından zengindir. İkinci kat genellikle alttan taşan kalın ahşap kirişlerin üzerine ahşap kirişler ve ince duvarlar dizilerek inşa edilir ve ahşap tavan, tavan köşeleri adı verilen dairesel bir ahşap malzeme ile süslenir. Zeminler, raflar, kandiller, meyve sehpaları ve şömine tipi sobalar başlıca aksesuarları arasında yer alıyor.
Köşeleri giderek daralan ve kubbe şeklinde örtülü sözde tandır evi, uzun bir kış boyunca aile hayatının merkezidir. Geleneksel tencere ve tavalar duvarda asılıdır ayrıca raflar tandır evinin bir başka öğesidir.
Erzurum evlerinin temel özelliklerini belirlemede önemli bir faktör yapı malzemesidir. Ana yapı malzemeleri taş, ahşap, toprak, tuğla ve metaldir. Önde ve köşelerde oyma taş, geri kalanı için ise moloz taş kullanılmıştır. Karataş, gri taşlar ve bombeli taşlar da kullanılır. Ve Nenehatun (Sivizli) köyü, Boztaş köyü, Ayşe Çuktabya, Aliveren köyü, bombeli taşlar aynı adı taşıyan köyün fırınından elde edildi. Erzurum evlerinde taştan sonra en çok kullanılan mimari unsur ahşaptır. Tüm doğramalar ahşaptan yapılmıştır. Çam, kavak ve söğüt en çok kullanılan ağaç türleridir. Çatıyı kapatmak için yardımcı malzemeler olarak eğimler ve sazlar da kullanılır. Toprak uygun olduğu için yapılan tuğlalar kaliteli. Birinci kat cephe bölme ve baca yapımında tuğla kullanılmıştır. Maden, sıcak demirhane olarak kullanılıyor. Kapı ve pencere menteşeleri, nervürler, çiviler, pencere çubukları, kapı tokmakları ve bronz döküm kapı tokmakları da kullanılmaktadır.
Erzurum Evleri 39.905537 enlem ve 41.275795 boylamda yer almaktadır. Yakutiye ilçesine bağlıdır. Erzurum Evleri haritası Erzurum ili içinde nerede olduğu harita merkezinde gösterilmektedir. Erzurum Evleri posta kodu 25200. Rakımı (deniz seviyesinden yüksekliği) 1922 metredir. Erzurum Evleri GPS koordinatları 39° 54´ 19.9332″ ve 41° 16´ 32.8620″